«Три новеллы» - 1968 год
В Советском союзе самое пристальное внимание уделялось развитию национальной культуры всех народов страны... и это давало свои удивительные плоды!
Творчество советского композитора О.В. Тактакишвили
Так называется спектакль, идущий на сцене Тбилисского театра оперы и балета имени 3. Палиашвили. Собственно, это три самостоятельных произведения, написанные известным композитором Отаром Тактакишвили: одноактные оперы «Два приговора» и «Солдат» (по мотивам рассказов М. Джавахишвили) и своего рода небольшая оратория «Знамена выше!» (на стихи Г. Табидзе). Но новеллы эти объединены общим замыслом.Веяния времени, весьма сильно ощутимые в современной грузинской инструментальной (как симфонической, так и камерной) музыке, впервые нашли отражение в произведении, предназначенном для постановки на оперной сцене. Новизна авторской концепции не является следствием какого-либо пересмотра своих творческих позиций: она достигнута в результате естественной эволюции индивидуального стиля. Композиторский почерк Тактакишвили легко угадываешь в каждом такте его «Новелл».
Вот уже почти десять лет творческие интересы композитора находятся в сфере оперного и вокально-симфонического жанров. Опера «Миндия», оратории «Живой очаг» и «По следам Руставели» — вот наиболее значительные вехи данного периода. Пытливый, настойчиво ищущий художник всегда ставит перед собой новые и новые задачи; неизменной остается, однако, верность композитора реалистическим принципам и национальным традициям. Сказанное в полной мере следует отнести и к «Трем новеллам». Замысел этого сочинения вынашивался в течение долгого времени, а его интонационно-стилистические средства исподволь вырисовывались в предшествующих произведениях: теле-опере «Награда», вокальном цикле на слова Галактиона Табидзе. Для многих слушателей, знакомых с вокально-симфоническим творчеством Тактакишвилн и, особенно, оперой «Миндия», построенной на распевных мелодиях широкого дыхания, развернутых вокальных формах, многое оказалось непривычным в «Новеллах»: отсутствие закругленных арий, ансамблей, хоры, далекие от традиционно сложившихся типов, стремительная «кинематографичность» действия, лаконизм.
В этом своем произведении Тактакишвили обращается к творческому опыту композиторов XX века. В первых двух новеллах отчетливо ощущаются влияния отдельных черт веристской драматургии, а также «Петрушки» Стравинского, «Семена Котко» Прокофьева; в третьей же творчески преломляются приемы ораториального творчества Георгия Свиридова. Все эти компоненты спаяны в единое художественное целое.
По содержанию, музыкальному стилю, композиции произведение делится на две части; первые две новеллы и третью — революционную ораторию, по определению автора. Новеллы «Два приговора» и «Солдат» объединены временем действия (Грузия предреволюционных лет) и всем комплексом музыкально-стилистических и драматургических средств. Это сжатые, стремительно развивающиеся музыкальные драмы, основанные на небольших, но выразительных полевках, интонационно заостренных репликах, гибком речитативе.
Вот краткое содержание первых двух новелл. В «Двух приговорах» рассказывается о семье угольщика, живущей в окрестностях Тбилиси. Отец состарился, он уже не может таскать в город тяжелые мешки с углем. Теперь их будут носить его сыновья Матэ и Бачила. Простак Бачила влюбляется на базаре в бойкую девицу и тратит на нее деньги, полученные от продажи угля. Его не пускают больше в город. Бедный Бачила изнывает в разлуке с любимой им девушкой: тайком пробравшись в город, он ищет возлюбленную и... застает ее в объятиях своего боата. Происходит ссора: Бачила убивает Матэ. И хотя суд оправдывает это убийство, совершенное в порыве ревности. Бачила в отчаянии сам накладывает на себя руки...
Не менее драматично содержание второй новеллы. Молодой солдат Георгий невольно становится убийцей одного из демонстрантов. За «исправную службу» полковник награждает его десятью рублями. Однако Георгия тяжко мучает сознание, что он убил ни в чем не повинного человека. Он идет к матери убитого, чтобы вымолить у нее прощение. но разве может мать простить убийцу своего сына? В душе солдата созревает решение: он бросает ружье, срывает с себя погоны... Опера-новелла заканчивается сценой расстрела дезертира.
«Я стремился воспроизвести средствами музыкального искусства, — рассказывает автор, — знакомые мне с детства интонации многоголосой речи грузинской деревни и моего родного города Тбилиси, стремился сделать героев живыми, правдивыми, охранить их от ложных, помпезных оперных ситуаций».
Это отлично удалось композитору. Умело использует он музыкальные интонации, почерпнутые из крестьянского и городского музыкального фольклора. В операх «Два приговора» и «Солдат» буквально каждая интонация несет определенную смысловую нагрузку. Разнообразие и даже некоторая пестрота интонационного языка в данном случае художественно оправданы и служат средством воссоздания панорамы жизни предреволюционной Грузии.
Яркость и броскость сопоставлений (в частности, гротескового и трагического планов) свойственны композиции и первой, и второй опер. При всей калейдоскопичности музыкально-сценического действия можно выделить в нем ряд четко запоминающихся, легко «ложащихся на слух» эпизодов. В «Двух приговорах» это, прежде всего, плач матери по убитому сыну (накладывающийся на своеобразное хоровое остинато), это и небольшой хор арестантов, построенный на материале городской уличной песни, и колоритно выполненная картина базара, передающая говор толпы. В «Солдате» очень выразителен эпизод, где звучит крестьянская песня, которая чудится Георгию, терзаемому мыслью о свершившемся помимо его воли убийстве.
Третья новелла — «Знамена выше!» — лишена сюжета, активного сценического действия. Это, как уже говорилось, театрализованная оратория, воссоздающая в обобщенных формах драматические коллизии и пафос борьбы суровых революционных лет. В собственно музыкальном отношении эта часть наиболее развитая. Оперируя здесь широкими, развернутыми музыкальными пластами, мощными хоровыми «глыбами», автор проявляет большое мастерство в контрапунктическом сочетании и комбинировании различных хоровых групп. И все же, на наш взгляд, третья часть удалась меньше, нежели предыдущие. Безусловно, и в «Знаменах» немало выразительных, впечатляющих эпизодов, однако обилие цитатного материала создает здесь неоправданный переизбыток интонационной «многослойности».
Несколько слов — о сценическом воплощении «Новелл». Спектакль этот можно смело назвать молодежным, ибо дирижер, постановщики, художник, исполнители главных ролей являются представителями молодого поколения, недавно пришедшего в театр (из ветеранов в спектакле заняты лишь Б. Кравеншвили и Е. Хиджакадзе).
Дирижер Г. Азмайпарашвили провел трудоемкую работу над сложной партитурой «Новелл», отличающейся обилием характеристических деталей (оркестр играет исключительно важную роль в произведении О. Тактакишвили). Порадовали молодые режиссеры Г. Иордания и Дж. Анджапаридзе, проявившие много выдумки и экспрессии. Такие сцены, как, например, решенная методом «наплыва» сцена в тюрьме, сцена на базарной площади, воспоминания солдата, поставлены режиссерами с большим художественным тактом и темпераментом. Жаль поэтому, что из-за введения некоторых слишком натуральных сцен в общее условное решение спектакля создается впечатление стилистической его невыровненности.
Остроумное решение декораций, основанных на принципе вращающихся ширм, предложил художник М. Малазония. Хорошо поработал хор под руководством А. Гануграва и Г. Бакрадзе — особенно это относится к третьей части спектакля, где на хор ложится основная нагрузка, и он с честью справляется со своей трудной партией (авторский замысел потребовал в «Знаменах» добавления к оперному еще и хора Государственной капеллы Грузии).
Г. Торонджадзе создал трогательный образ крестьянского парня Бачилы. Яркими, сочными красками «подают» свои небольшие остро характерные роли Р. Какабадзе (Матэ) и Т. Джохтаберидзе (Машо). Георгий в исполнении Т. Лаперашвили покоряет искренностью, лиризмом. Великолепен в остро гротесковой роли Полковника Б. Кравеншвили. Вокально и сценически хороши Т. Гургенидзе (Мать в «Двух приговорах»), Е. Хиджакадзе (Мать в «Солдате»), Ш. Кикнадзе (Поэт), Н. Гелашвили (Юноша), В. Канделаки (Отец). В спектакле занят также артист театра имени Руставели Гурам Сагарадзе. с большим подъемом читающий известное стихотворение Г. Табидзе «Знамена выше!».
«Три новеллы» — интересное, оригинальное явление в грузинской музыке. В конкурсе на создание новых музыкальных спектаклей в ознаменование 50-летия Великого Октября произведению О. Тактакишвили была присуждена вторая премия. Думается, что «Три новеллы» будут иметь успех у зрителей не только в Тбилиси, где состоялась премьера этого спектакля.
Г. Торадзе
Музыкальная жизнь, №21 1968 год
Музыкальная жизнь, №21 1968 год
ასე ჰქვია ზ.ფალიაშვილის სახელობის თბილისის ოპერისა და ბალეტის თეატრის სცენაზე მიმდინარე სპექტაკლს. სინამდვილეში, ეს არის ცნობილი კომპოზიტორის ოთარ თაქთაქიშვილის სამი დამოუკიდებელი ნაწარმოები: ერთმოქმედებიანი ოპერები „ორი წინადადება“ და „ჯარისკაცი“ (მ. ჯავახიშვილის მოთხრობებზე დაფუძნებული) და ერთგვარი პატარა ორატორიო „ბანერები მაღალია! ” (გ. ტაბიძის ლექსებს). მაგრამ ამ მოთხრობებს საერთო კონცეფცია აერთიანებს.
თანამედროვე ქართულ ინსტრუმენტულ (როგორც სიმფონიურ, ისე კამერულ) მუსიკაში ძალზედ გამოხატული დროის ტენდენციები პირველად აისახა ოპერის სცენაზე დასადგმელ ნაწარმოებში. ავტორის კონცეფციის სიახლე არ არის მისი შემოქმედებითი პოზიციების რაიმე გადახედვის შედეგი: იგი მიღწეული იქნა მისი ინდივიდუალური სტილის ბუნებრივი ევოლუციის შედეგად. თაქთაქიშვილის კომპოზიციურ სტილს ადვილად შეამჩნევთ მის რომანებში.
უკვე თითქმის ათი წელია, კომპოზიტორის შემოქმედებითი ინტერესები საოპერო და ვოკალურ-სიმფონიური ჟანრის სფეროა. ოპერა „მინდია“, ორატორიები „ცოცხალი კერა“ და „რუსთაველის კვალდაკვალ“ ამ პერიოდის ყველაზე მნიშვნელოვანი ეტაპებია. ცნობისმოყვარე, დაჟინებით ძიების ხელოვანი ყოველთვის ახალ და ახალ ამოცანებს აყენებს საკუთარ თავს; თუმცა კომპოზიტორის ერთგულება რეალისტური პრინციპებისა და ეროვნული ტრადიციებისადმი უცვლელი რჩება. რაც ითქვა, სრულად უნდა იქნას გამოყენებული "სამი რომანი". ამ ნაწარმოების იდეა დიდხანს იკვებებოდა და მისი ინტონაცია და სტილისტური საშუალებები თანდათან გაჩნდა წინა ნაწარმოებებში: სატელევიზიო ოპერა „ჯილდო“, გალაკტიონ ტაბიძის სიტყვებზე დაფუძნებული ვოკალური ციკლი. ბევრი მსმენელისთვის, რომელიც იცნობს თაქთაქიშვილის ვოკალურ და სიმფონიურ ნაწარმოებებს და, განსაკუთრებით, ოპერა „მინდიას“, რომელიც აგებულია ფართო სუნთქვის მელოდიებზე, გაფართოებულ ვოკალურ ფორმებზე, ბევრად უჩვეულო აღმოჩნდა „ნოველებში“: მომრგვალებული არიების არარსებობა. ტრადიციული ჩამოყალიბებული ტიპებისაგან შორს მყოფი ანსამბლები, გუნდები, სწრაფი „კინო“ მოქმედება, ლაკონიზმი.
ამ ნაშრომში თაქთაქიშვილი მე-20 საუკუნის კომპოზიტორთა შემოქმედებით გამოცდილებას მიმართავს. პირველ ორ მოთხრობაში აშკარად იგრძნობა ვერისტული დრამის გარკვეული თავისებურებების გავლენა, ასევე სტრავინსკის „პეტრუშკა“ და პროკოფიევის „სემიონ კოტკო“; მესამეში, გეორგი სვირიდოვის ორატორიული შემოქმედების ტექნიკა შემოქმედებითად არის რეფრაქცია. ყველა ეს კომპონენტი შედუღებულია ერთ მხატვრულ მთლიანობაში.
შინაარსის, მუსიკალური სტილის, კომპოზიციის მიხედვით ნაწარმოები ორ ნაწილად იყოფა; პირველი ორი მოთხრობა და მესამე - რევოლუციური ორატორია, ავტორის განმარტებით. მოთხრობებს „ორი წინადადება“ და „ჯარისკაცი“ აერთიანებს მოქმედების დრო (საქართველო რევოლუციამდელ წლებში) და მუსიკალური, სტილისტური და დრამატული საშუალებების მთელი კომპლექსი. ეს არის შეკუმშული, სწრაფად განვითარებადი მუსიკალური დრამები, რომლებიც დაფუძნებულია მცირე, მაგრამ ექსპრესიულ ხმებზე, ინტონაციურ მინიშნებებზე და მოქნილ რეჩიტატივზე.
აქ მოცემულია პირველი ორი მოთხრობის მოკლე შინაარსი. "ორი წინადადება" თბილისის მიდამოებში მცხოვრები ქვანახშირის მაღაროელის ოჯახის ისტორიას მოგვითხრობს. მამაჩემი დაბერდა და ნახშირის მძიმე ტომრებს ქალაქში ვეღარ ატარებს. ახლა მისი ვაჟები მათე და ბაჩილა ჩაიცვამენ. უბრალო ბაჩილას ბაზარში შეუყვარდება ცოცხალი გოგონა და ნახშირის გაყიდვით მიღებულ ფულს მასზე ხარჯავს. მას ქალაქში აღარ უშვებენ. საწყალი ბაჩილა საყვარელი გოგოსგან განშორებით იტანჯება: ქალაქში ფარულად აიღო გეზი, ეძებს საყვარელს და... ნავის მკლავებში პოულობს. ხდება ჩხუბი: ბაჩილა მოკლავს მათეს. და მიუხედავად იმისა, რომ სასამართლო ამართლებს ამ მკვლელობას, ჩადენილი ეჭვიანობის გამო. სასოწარკვეთილი ბაჩილა თავს იკლავს...
არანაკლებ დრამატულია მეორე მოთხრობის შინაარსი. ახალგაზრდა ჯარისკაცი გიორგი უნებლიედ ხდება ერთ-ერთი დემონსტრანტის მკვლელი. „კარგი სამსახურისთვის“ პოლკოვნიკი მას ათი მანეთი აჯილდოვებს. თუმცა გიორგის სერიოზულად ტანჯავს იმის ცოდნა, რომ უდანაშაულო ადამიანი მოკლა. ის მიდის მოკლულის დედასთან პატიების სათხოვნელად. მაგრამ შეუძლია თუ არა დედას აპატიოს შვილის მკვლელი? ჯარისკაცის სულში მწიფდება გადაწყვეტილება: ის ძირს აგდებს იარაღს, ართმევს მხრებს... ოპერა-ნოველა მთავრდება დეზერტირის დახვრეტის სცენით.
„მუსიკალური ხელოვნების საშუალებებით ვცდილობდი გამემრავლებინა, - ამბობს ავტორი, - ბავშვობიდან ჩემთვის ნაცნობი ქართული სოფლისა და ჩემი მშობლიური თბილისის მრავალხმიანი მეტყველების ინტონაციები, ვცდილობდი პერსონაჟები ცოცხალი, მართალი გამომეხატა. და დაიცავი ისინი ცრუ, პომპეზური საოპერო სიტუაციებისგან“.
კომპოზიტორმა ამაში შესანიშნავად მიაღწია წარმატებას. ის ოსტატურად იყენებს გლეხური და ქალაქური მუსიკალური ფოლკლორიდან ამოღებულ მუსიკალურ ინტონაციებს. ოპერებში "ორი წინადადება" და "ჯარისკაცი" ფაქტიურად ყველა ინტონაციას აქვს გარკვეული მნიშვნელობა. ინტონაციური ენის მრავალფეროვნება და თუნდაც გარკვეული მრავალფეროვნება ამ შემთხვევაში მხატვრულად არის გამართლებული და რევოლუციამდელ საქართველოში ცხოვრების პანორამის ხელახალი შექმნის საშუალებაა.
შედარებების სიკაშკაშე და მიმზიდველობა (კერძოდ, გროტესკული და ტრაგიკული გეგმები) დამახასიათებელია როგორც პირველი, ისე მეორე ოპერების კომპოზიციისთვის. მუსიკალური სასცენო მოქმედების მთელი კალეიდოსკოპიული ბუნების მიუხედავად, მასში შეიძლება გამოიყოს არაერთი აშკარად დასამახსოვრებელი, ადვილად მოსასმენი ეპიზოდი. "ორ წინადადებაში" ეს არის, უპირველეს ყოვლისა, დედის ტირილი მოკლული შვილის გამო (ზედაზეა ერთგვარი საგუნდო ოსტინატო), ეს არის პატიმრების პატარა გუნდი, რომელიც აგებულია ქალაქის ქუჩის სიმღერის მასალაზე და ბაზრის ფერადად შესრულებული სურათი, რომელიც გადმოსცემს ხალხის საუბარს. "ჯარისკაცში" არის ძალიან ექსპრესიული ეპიზოდი, სადაც გლეხური სიმღერა ჟღერს, რომელიც გიორგის ეჩვენება, რომ ტანჯავს მისი ნების საწინააღმდეგოდ ჩადენილი მკვლელობის ფიქრით.
მესამე ნოველა არის "ბანერები მაღალია!" - აკლია სიუჟეტი და აქტიური სასცენო მოქმედება. ეს, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, არის თეატრალური ორატორიო, რომელიც განზოგადებულ ფორმებში აღადგენს მკაცრი რევოლუციური წლების ბრძოლის დრამატულ შეჯახებებსა და პათოსს. მუსიკალური თვალსაზრისით ეს ნაწილი ყველაზე განვითარებულია. აქ მოქმედებს ფართო, გაფართოებული მუსიკალური შრეებით, ძლიერი საგუნდო „ბლოკებით“, ავტორი ავლენს დიდ ოსტატობას სხვადასხვა საგუნდო ჯგუფის კონტრაპუნტულ კომბინაციებსა და კომბინაციებში. და მაინც, ჩვენი აზრით, მესამე ნაწილი წინაზე ნაკლებად წარმატებული იყო. რა თქმა უნდა, „ბანერებში“ ბევრი ექსპრესიული, შთამბეჭდავი ეპიზოდია, მაგრამ ციტირების მასალების სიმრავლე აქ ქმნის ინტონაციის „ფენების“ გაუმართლებელ გადაჭარბებას.
ორიოდე სიტყვა ნოველას სასცენო ვერსიაზე. ამ სპექტაკლს თამამად შეიძლება ეწოდოს ახალგაზრდული სპექტაკლი, რადგან დირიჟორი, რეჟისორები, მხატვარი და მთავარი როლების შემსრულებლები არიან ახალგაზრდა თაობის წარმომადგენლები, რომლებიც ახლახან მოვიდნენ თეატრში (ვეტერანებიდან მხოლოდ ბ. კრავენშვილი და ე. სპექტაკლში მონაწილეობენ ხიჯაკაძე).
დირიჟორმა გ. აზმაიფარაშვილმა ჩაატარა შრომატევადი მუშაობა დამახასიათებელი დეტალების სიმრავლით დამახასიათებელ კომპლექსურ პარტიტურაზე „ნოველები“ (ორკესტრი უაღრესად მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ო. თაქთაქიშვილის შემოქმედებაში). კმაყოფილი იყვნენ ახალგაზრდა რეჟისორები გ.ჟორდანია და ჯ.ანძაფარიძე, რომლებმაც გამოიჩინეს დიდი შემოქმედება და გამოხატულება. ისეთი სცენები, როგორიცაა, მაგალითად, სცენა ციხეში, სცენა ბაზრის მოედანზე და ჯარისკაცის მოგონებები, ამოხსნილი „დაშლის“ მეთოდით, დიდი მხატვრული ტაქტითა და ტემპერამენტის მქონე რეჟისორებმა დადგმეს. ამიტომ, სამწუხაროა, რომ სპექტაკლის საერთო ჩვეულებრივ გადაწყვეტაში ზოგიერთი ზედმეტად ბუნებრივი სცენის შეყვანის გამო იქმნება მისი სტილისტური უთანასწორობის შთაბეჭდილება.
მბრუნავი ეკრანების პრინციპზე დაფუძნებული დეკორაციის გენიალური გადაწყვეტა შემოგვთავაზა მხატვარმა მ. მალაზონიამ. გუნდმა კარგად იმუშავა ა.განუგრავისა და გ.ბაქრაძის ხელმძღვანელობით - ეს განსაკუთრებით ეხება სპექტაკლის მესამე ნაწილს, სადაც მთავარი ტვირთი გუნდს ეკისრება და თავის რთულ ნაწილს იგი პატივისცემით ართმევს თავს (ავტორის გეგმა მოითხოვდა საქართველოს სახელმწიფო სამლოცველოს გუნდის დამატებას).
გ.ტორონჯაძემ გლეხის ბიჭი ბაჩილას ამაღელვებელი გამოსახულება შექმნა. რ.კაკაბაძე (მათე) და თ.ჯოხთაბერიძე (მაშო) თავიანთ პატარა, მკვეთრად დამახასიათებელ როლებს ნათელი, მდიდარი ფერებით „წარმოადგენენ“. თ.ლაფერაშვილის შესრულებით გიორგი იტაცებს თავისი გულწრფელობითა და ლირიზმით. ბრწყინვალე პოლკოვნიკ ბ.კრავენშვილის მწვავე გროტესკულ როლში. თ. გურგენიძე (დედა „ორ წინადადებაში“), ე. ხიჯაკაძე (დედა „ჯარისკაცში“), შ. კიკნაძე (პოეტი), ნ. გელაშვილი (ახალგაზრდობა), ვ. კანდელაკი (მამა). . სპექტაკლში მონაწილეობს რუსთაველის თეატრის არტისტი გურამ საღარაძეც. დიდი ენთუზიაზმით კითხულობს გ.ტაბიძის ცნობილ ლექსს „ბანერები უფრო მაღალია!“
„სამი რომანი“ საინტერესო, ორიგინალური ფენომენია ქართულ მუსიკაში. დიდი ოქტომბრის რევოლუციის 50 წლისთავის აღსანიშნავად ახალი მუსიკალური სპექტაკლების შექმნის კონკურსში ო.თაქთაქიშვილის შემოქმედება მეორე პრემიით დაჯილდოვდა. როგორც ჩანს, „სამი რომანი“ წარმატებას მიაღწევს მაყურებელში არა მხოლოდ თბილისში, სადაც ამ სპექტაკლის პრემიერა შედგა.
გ.თორაძე
მუსიკალური ცხოვრება, No21 1968 წ
თანამედროვე ქართულ ინსტრუმენტულ (როგორც სიმფონიურ, ისე კამერულ) მუსიკაში ძალზედ გამოხატული დროის ტენდენციები პირველად აისახა ოპერის სცენაზე დასადგმელ ნაწარმოებში. ავტორის კონცეფციის სიახლე არ არის მისი შემოქმედებითი პოზიციების რაიმე გადახედვის შედეგი: იგი მიღწეული იქნა მისი ინდივიდუალური სტილის ბუნებრივი ევოლუციის შედეგად. თაქთაქიშვილის კომპოზიციურ სტილს ადვილად შეამჩნევთ მის რომანებში.
უკვე თითქმის ათი წელია, კომპოზიტორის შემოქმედებითი ინტერესები საოპერო და ვოკალურ-სიმფონიური ჟანრის სფეროა. ოპერა „მინდია“, ორატორიები „ცოცხალი კერა“ და „რუსთაველის კვალდაკვალ“ ამ პერიოდის ყველაზე მნიშვნელოვანი ეტაპებია. ცნობისმოყვარე, დაჟინებით ძიების ხელოვანი ყოველთვის ახალ და ახალ ამოცანებს აყენებს საკუთარ თავს; თუმცა კომპოზიტორის ერთგულება რეალისტური პრინციპებისა და ეროვნული ტრადიციებისადმი უცვლელი რჩება. რაც ითქვა, სრულად უნდა იქნას გამოყენებული "სამი რომანი". ამ ნაწარმოების იდეა დიდხანს იკვებებოდა და მისი ინტონაცია და სტილისტური საშუალებები თანდათან გაჩნდა წინა ნაწარმოებებში: სატელევიზიო ოპერა „ჯილდო“, გალაკტიონ ტაბიძის სიტყვებზე დაფუძნებული ვოკალური ციკლი. ბევრი მსმენელისთვის, რომელიც იცნობს თაქთაქიშვილის ვოკალურ და სიმფონიურ ნაწარმოებებს და, განსაკუთრებით, ოპერა „მინდიას“, რომელიც აგებულია ფართო სუნთქვის მელოდიებზე, გაფართოებულ ვოკალურ ფორმებზე, ბევრად უჩვეულო აღმოჩნდა „ნოველებში“: მომრგვალებული არიების არარსებობა. ტრადიციული ჩამოყალიბებული ტიპებისაგან შორს მყოფი ანსამბლები, გუნდები, სწრაფი „კინო“ მოქმედება, ლაკონიზმი.
ამ ნაშრომში თაქთაქიშვილი მე-20 საუკუნის კომპოზიტორთა შემოქმედებით გამოცდილებას მიმართავს. პირველ ორ მოთხრობაში აშკარად იგრძნობა ვერისტული დრამის გარკვეული თავისებურებების გავლენა, ასევე სტრავინსკის „პეტრუშკა“ და პროკოფიევის „სემიონ კოტკო“; მესამეში, გეორგი სვირიდოვის ორატორიული შემოქმედების ტექნიკა შემოქმედებითად არის რეფრაქცია. ყველა ეს კომპონენტი შედუღებულია ერთ მხატვრულ მთლიანობაში.
შინაარსის, მუსიკალური სტილის, კომპოზიციის მიხედვით ნაწარმოები ორ ნაწილად იყოფა; პირველი ორი მოთხრობა და მესამე - რევოლუციური ორატორია, ავტორის განმარტებით. მოთხრობებს „ორი წინადადება“ და „ჯარისკაცი“ აერთიანებს მოქმედების დრო (საქართველო რევოლუციამდელ წლებში) და მუსიკალური, სტილისტური და დრამატული საშუალებების მთელი კომპლექსი. ეს არის შეკუმშული, სწრაფად განვითარებადი მუსიკალური დრამები, რომლებიც დაფუძნებულია მცირე, მაგრამ ექსპრესიულ ხმებზე, ინტონაციურ მინიშნებებზე და მოქნილ რეჩიტატივზე.
აქ მოცემულია პირველი ორი მოთხრობის მოკლე შინაარსი. "ორი წინადადება" თბილისის მიდამოებში მცხოვრები ქვანახშირის მაღაროელის ოჯახის ისტორიას მოგვითხრობს. მამაჩემი დაბერდა და ნახშირის მძიმე ტომრებს ქალაქში ვეღარ ატარებს. ახლა მისი ვაჟები მათე და ბაჩილა ჩაიცვამენ. უბრალო ბაჩილას ბაზარში შეუყვარდება ცოცხალი გოგონა და ნახშირის გაყიდვით მიღებულ ფულს მასზე ხარჯავს. მას ქალაქში აღარ უშვებენ. საწყალი ბაჩილა საყვარელი გოგოსგან განშორებით იტანჯება: ქალაქში ფარულად აიღო გეზი, ეძებს საყვარელს და... ნავის მკლავებში პოულობს. ხდება ჩხუბი: ბაჩილა მოკლავს მათეს. და მიუხედავად იმისა, რომ სასამართლო ამართლებს ამ მკვლელობას, ჩადენილი ეჭვიანობის გამო. სასოწარკვეთილი ბაჩილა თავს იკლავს...
არანაკლებ დრამატულია მეორე მოთხრობის შინაარსი. ახალგაზრდა ჯარისკაცი გიორგი უნებლიედ ხდება ერთ-ერთი დემონსტრანტის მკვლელი. „კარგი სამსახურისთვის“ პოლკოვნიკი მას ათი მანეთი აჯილდოვებს. თუმცა გიორგის სერიოზულად ტანჯავს იმის ცოდნა, რომ უდანაშაულო ადამიანი მოკლა. ის მიდის მოკლულის დედასთან პატიების სათხოვნელად. მაგრამ შეუძლია თუ არა დედას აპატიოს შვილის მკვლელი? ჯარისკაცის სულში მწიფდება გადაწყვეტილება: ის ძირს აგდებს იარაღს, ართმევს მხრებს... ოპერა-ნოველა მთავრდება დეზერტირის დახვრეტის სცენით.
„მუსიკალური ხელოვნების საშუალებებით ვცდილობდი გამემრავლებინა, - ამბობს ავტორი, - ბავშვობიდან ჩემთვის ნაცნობი ქართული სოფლისა და ჩემი მშობლიური თბილისის მრავალხმიანი მეტყველების ინტონაციები, ვცდილობდი პერსონაჟები ცოცხალი, მართალი გამომეხატა. და დაიცავი ისინი ცრუ, პომპეზური საოპერო სიტუაციებისგან“.
კომპოზიტორმა ამაში შესანიშნავად მიაღწია წარმატებას. ის ოსტატურად იყენებს გლეხური და ქალაქური მუსიკალური ფოლკლორიდან ამოღებულ მუსიკალურ ინტონაციებს. ოპერებში "ორი წინადადება" და "ჯარისკაცი" ფაქტიურად ყველა ინტონაციას აქვს გარკვეული მნიშვნელობა. ინტონაციური ენის მრავალფეროვნება და თუნდაც გარკვეული მრავალფეროვნება ამ შემთხვევაში მხატვრულად არის გამართლებული და რევოლუციამდელ საქართველოში ცხოვრების პანორამის ხელახალი შექმნის საშუალებაა.
შედარებების სიკაშკაშე და მიმზიდველობა (კერძოდ, გროტესკული და ტრაგიკული გეგმები) დამახასიათებელია როგორც პირველი, ისე მეორე ოპერების კომპოზიციისთვის. მუსიკალური სასცენო მოქმედების მთელი კალეიდოსკოპიული ბუნების მიუხედავად, მასში შეიძლება გამოიყოს არაერთი აშკარად დასამახსოვრებელი, ადვილად მოსასმენი ეპიზოდი. "ორ წინადადებაში" ეს არის, უპირველეს ყოვლისა, დედის ტირილი მოკლული შვილის გამო (ზედაზეა ერთგვარი საგუნდო ოსტინატო), ეს არის პატიმრების პატარა გუნდი, რომელიც აგებულია ქალაქის ქუჩის სიმღერის მასალაზე და ბაზრის ფერადად შესრულებული სურათი, რომელიც გადმოსცემს ხალხის საუბარს. "ჯარისკაცში" არის ძალიან ექსპრესიული ეპიზოდი, სადაც გლეხური სიმღერა ჟღერს, რომელიც გიორგის ეჩვენება, რომ ტანჯავს მისი ნების საწინააღმდეგოდ ჩადენილი მკვლელობის ფიქრით.
მესამე ნოველა არის "ბანერები მაღალია!" - აკლია სიუჟეტი და აქტიური სასცენო მოქმედება. ეს, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, არის თეატრალური ორატორიო, რომელიც განზოგადებულ ფორმებში აღადგენს მკაცრი რევოლუციური წლების ბრძოლის დრამატულ შეჯახებებსა და პათოსს. მუსიკალური თვალსაზრისით ეს ნაწილი ყველაზე განვითარებულია. აქ მოქმედებს ფართო, გაფართოებული მუსიკალური შრეებით, ძლიერი საგუნდო „ბლოკებით“, ავტორი ავლენს დიდ ოსტატობას სხვადასხვა საგუნდო ჯგუფის კონტრაპუნტულ კომბინაციებსა და კომბინაციებში. და მაინც, ჩვენი აზრით, მესამე ნაწილი წინაზე ნაკლებად წარმატებული იყო. რა თქმა უნდა, „ბანერებში“ ბევრი ექსპრესიული, შთამბეჭდავი ეპიზოდია, მაგრამ ციტირების მასალების სიმრავლე აქ ქმნის ინტონაციის „ფენების“ გაუმართლებელ გადაჭარბებას.
ორიოდე სიტყვა ნოველას სასცენო ვერსიაზე. ამ სპექტაკლს თამამად შეიძლება ეწოდოს ახალგაზრდული სპექტაკლი, რადგან დირიჟორი, რეჟისორები, მხატვარი და მთავარი როლების შემსრულებლები არიან ახალგაზრდა თაობის წარმომადგენლები, რომლებიც ახლახან მოვიდნენ თეატრში (ვეტერანებიდან მხოლოდ ბ. კრავენშვილი და ე. სპექტაკლში მონაწილეობენ ხიჯაკაძე).
დირიჟორმა გ. აზმაიფარაშვილმა ჩაატარა შრომატევადი მუშაობა დამახასიათებელი დეტალების სიმრავლით დამახასიათებელ კომპლექსურ პარტიტურაზე „ნოველები“ (ორკესტრი უაღრესად მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ო. თაქთაქიშვილის შემოქმედებაში). კმაყოფილი იყვნენ ახალგაზრდა რეჟისორები გ.ჟორდანია და ჯ.ანძაფარიძე, რომლებმაც გამოიჩინეს დიდი შემოქმედება და გამოხატულება. ისეთი სცენები, როგორიცაა, მაგალითად, სცენა ციხეში, სცენა ბაზრის მოედანზე და ჯარისკაცის მოგონებები, ამოხსნილი „დაშლის“ მეთოდით, დიდი მხატვრული ტაქტითა და ტემპერამენტის მქონე რეჟისორებმა დადგმეს. ამიტომ, სამწუხაროა, რომ სპექტაკლის საერთო ჩვეულებრივ გადაწყვეტაში ზოგიერთი ზედმეტად ბუნებრივი სცენის შეყვანის გამო იქმნება მისი სტილისტური უთანასწორობის შთაბეჭდილება.
მბრუნავი ეკრანების პრინციპზე დაფუძნებული დეკორაციის გენიალური გადაწყვეტა შემოგვთავაზა მხატვარმა მ. მალაზონიამ. გუნდმა კარგად იმუშავა ა.განუგრავისა და გ.ბაქრაძის ხელმძღვანელობით - ეს განსაკუთრებით ეხება სპექტაკლის მესამე ნაწილს, სადაც მთავარი ტვირთი გუნდს ეკისრება და თავის რთულ ნაწილს იგი პატივისცემით ართმევს თავს (ავტორის გეგმა მოითხოვდა საქართველოს სახელმწიფო სამლოცველოს გუნდის დამატებას).
გ.ტორონჯაძემ გლეხის ბიჭი ბაჩილას ამაღელვებელი გამოსახულება შექმნა. რ.კაკაბაძე (მათე) და თ.ჯოხთაბერიძე (მაშო) თავიანთ პატარა, მკვეთრად დამახასიათებელ როლებს ნათელი, მდიდარი ფერებით „წარმოადგენენ“. თ.ლაფერაშვილის შესრულებით გიორგი იტაცებს თავისი გულწრფელობითა და ლირიზმით. ბრწყინვალე პოლკოვნიკ ბ.კრავენშვილის მწვავე გროტესკულ როლში. თ. გურგენიძე (დედა „ორ წინადადებაში“), ე. ხიჯაკაძე (დედა „ჯარისკაცში“), შ. კიკნაძე (პოეტი), ნ. გელაშვილი (ახალგაზრდობა), ვ. კანდელაკი (მამა). . სპექტაკლში მონაწილეობს რუსთაველის თეატრის არტისტი გურამ საღარაძეც. დიდი ენთუზიაზმით კითხულობს გ.ტაბიძის ცნობილ ლექსს „ბანერები უფრო მაღალია!“
„სამი რომანი“ საინტერესო, ორიგინალური ფენომენია ქართულ მუსიკაში. დიდი ოქტომბრის რევოლუციის 50 წლისთავის აღსანიშნავად ახალი მუსიკალური სპექტაკლების შექმნის კონკურსში ო.თაქთაქიშვილის შემოქმედება მეორე პრემიით დაჯილდოვდა. როგორც ჩანს, „სამი რომანი“ წარმატებას მიაღწევს მაყურებელში არა მხოლოდ თბილისში, სადაც ამ სპექტაკლის პრემიერა შედგა.
გ.თორაძე
მუსიკალური ცხოვრება, No21 1968 წ
***
Admin-uzzer May 08 2024 71 прочтение
0 комментариев
Печать
Комментариев нет.